شاخص ایچ پنج (H۵-Index) چیست؟

لیزنا: «شاخص ایچ پنج»[۱] بر اساس «شاخص ایچ»[۲] توسط «گوگل اسکالر»[۳] طراحی شده است و تقریباً مشابه «شاخص ایچ» است؛ اما بیشتر برای سنجش جایگاه و رتبه یک نشریه استفاده می شود تا یک نویسنده. این شاخص، بر اساس داده های پنج سال گذشته بنیان نهاده شده است. برای مثال: زمانی که سال ۲۰۱۶ میلادی برای تعیین شاخص عدد ایچ پنج انتخاب می شود، «شاخص ایچ پنج» نشان دهنده سال های ۲۰۱۲-۲۰۱۶ میلادی است. این شاخص که توسط «شرکت گوگل»[۴] ارائه شده، به طور رایگان برای مؤسسات و پژوهشگران در دسترس است و می تواند به موضوعات گوناگون فیلتر یا محدود شود.
بنابراین، اگر «شاخص ایچ پنج» نشریه ای عدد۱۰ بود، بدین معنا است که طی ۵ سال گذشته یک نشریه ۱۰ عنوان مقاله منتشر کرده است که هر کدام از مقالات ۱۰ بار و یا بیشتر استناد شده است؛ در واقع این نوع از ایچ، بیشترین عدد ایچ است و این شاخص، ایچ ایندکس مقالاتی است که در پنج سال گذشته منتشر شده اند.
نمودار زیر «شاخص ایچ پنج» دانشگاه آتن را در سال ۲۰۰۱ میلادی نمایش می دهد که بر اساس داده های منتشر شده در بازه زمانی سال های ۱۹۹۷-۲۰۰۱ می باشد و عدد شاخص آن ۳۱۵ را نمایش می دهد.

باید توجه داشت معیار اصلی سنجش نشریات در گوگل اسکالر، «شاخص ایچ پنج» است.
همچنین شاخص های دیگری در همین رده با عناوین «ایچ پنج هسته»[۵] و «ایچ پنج میانه»[۶] به معیارهای «گوگل اسکالر» اضافه شده اند که جزو معیارهای بهره وری، معیارهای تأثیر استناد و معیارهای قدرت یک نشریه محسوب می شوند.
«شاخص ایچ پنج میانه» نیز بر اساس «شاخص ایچ» بنیان گذارده شده است؛ اما در واقع مقدار متوسط یا همان میانه را برای ایچ[۷] تعداد استنادات اندازه گیری می کند. به طور مثال چنانچه «شاخص ایچ پنج» یک نشریه عدد ۶۰ و «شاخص ایچ پنج میانه» آن عدد ۷۵ را نمایش بدهد، بدین معنی است که طی پنج سال کامل گذشته، از تعداد ۶۰ عنوان مقاله منتشر شده، ۶۰ استناد یا بیشتر دریافت کرده اند و ارزش میانگین این استنادات عدد ۷۵ است. «گوگل اسکالر» این شاخص را به گونه ای ارائه کرده است که می توان اعداد را بر اساس حوزه علمی نیز دسته بندی و خروجی تهیه کرد. از معایب این شاخص محدودیتی است که «گوگل اسکالر» فراهم ساخته است و فقط ۲۰ عنوان نشریه برتر را در هر موضوع علمی بدون هیچ داده یا تاریخچه ای نمایش می دهد.
نمودار زیر پانزده نشریه برتر انگلیسی زبان را نشان می دهد که به وسیله شاخص ایچ پنج اندازه گیری شده اند.

شاخص های «ایچ پنج» و «ایچ پنج میانه» برای هر مقاله منتشر شده نمایش داده می شوند. اما «شاخص ایچ پنج هسته» معیاری است که مجموعه ای از مقالات با استنادات بالاتر را نمایش می دهد. اینها همان مقالاتی هستند که شاخص ایچ ایندکس بر اساس آنها است. این شاخص به همراه تعداد استنادات نمایش داده می شود؛ به طوری که می توان فهمید کدامیک از مقالات در «ایچ پنج» نقش کمکی دارند. به عبارتی دیگر، مجموعه مقالات یک نشریه با تعداد استناد بالاتر از آستانه «شاخص ایچ پنج» را «شاخص ایچ پنج هسته» می نامند. باید توجه داشت که این شاخص نیز محدود به پنج سال است.
«سای وال»[۸] یکی از وب سایت های معتبر وابسته به شرکت انتشاراتی الزویر[۹] است که مقدار «شاخص ایچ» و «شاخص ایچ پنج» پژوهشگران را به صورت لحظه ای و بر خط نمایش می دهد.
به اعتقاد نگارنده هر چند که تا پیش از انتشار این مقاله در صفحات وب جهانی، موضوعی کامل در خصوص استفاده از دیگر شاخص های ایچ به زبان فارسی نگارش نشده بوده است، ولی این شاخص ها نه تنها می توانند راهکاری برای شناسایی بهتر میزان بهره وری و قدرت علمی واقعی نشریات و نهاد ها باشند بلکه راهنمایی ساده برای پژوهشگران در انتخاب نشریات برتر و مسیری دیگر در سیر سنجش علمی محسوب می شوند که می تواند در تعیین سیاست های علمی کشور و مراکز تحقیقاتی نیز مورد بهره برداری قرار گیرند. به همین ترتیب پیشنهاد می شود تا مراکز تحقیقاتی مرتبط، با افزایش مطالعه در مورد چگونگی سنجش علم، به تعیین استراتژی بومی سازی سنجش و جایگاه علمی پژوهشگران، نشریات، دانشگاه ها و مراکز علمی-تحقیقاتی اقدام کنند که اگر نکنند ضربات سهمگینی بر بدنه علم، دانش و تولید اصابت خواهد کرد و این مسیری طولانی اما مناسب برای هر کشوری است.
منابع:
Washington American University Library. ‘‘Scholarly Research Impact Metrics: H۵-Index and H۵-Median’’. Retrieved Dec ۲۰۱۹. Available at: https://subjectguides.library.american.edu/c.php?g=۱۷۵۳۳۵&p=۱۱۵۴۱۷۷
 
‘‘Google Scholar. Top Publications’’. Retrieved Dec ۲۰۱۹. Available at: https://scholar.google.com/citations?view_op=top_venues&hl=en&vq=bio
Elsevier’s Research Intelligence. March ۲۰۱۹. ‘‘Research Metric Guide Book: Research Intelligence’’. Retrieved Dec ۲۰۱۹. Available at: https://www.elsevier.com/?a=۵۳۳۲۷
Elsevier. ۲۰۱۹. ‘‘Which Topics are Researchers & Groups of Researchers active in?’’. Retrieved Dec ۲۰۱۹. Available at: https://www.elsevier.com/solutions/scival/releases/kepler-release
National University of Singapore. ‘‘Google Scholar Metrics: Available Metrics’’. Retrieved Dec ۲۰۱۹. Available at: http://cheed.nus.edu.sg/stf/chepl/Achievements/۲۰۰۷_Linga%۲۰et%۲۰al%۲۰J%۲۰Haz%۲۰Mat%۲۰paper_h%۲۰core%۲۰paper%۲۰in%۲۰۲۰۱۲.pdf
Wiley. ‘‘Understand Journal Metrics Before You Submit’’. Retrieved Dec ۲۰۱۹. Available at:
https://authorservices.wiley.com/author-resources/Journal-Authors/find-a-journal/journal-metrics.html
Carlstein, Stefan. ‘‘Impact Factors: Google Scholar’’. University Library Guides for Jonkoping University. Retrieved Dec ۲۰۱۹. Available at: https://guides.library.ju.se/c.php?g=۶۵۷۶۵۸&p=۴۶۲۹۴۷۵
 
ترجمه و تألیف: مهدی لطفی پناه. مدیر اداره اطلاع رسانی و کتابخانه تخصصی پژوهشگاه رویان.
 
 
۱.       H۵-Index
۲.       H-Index
۳.       Google Scholar
۴.       Google
۵.       H۵-Core
۶.       H۵-Median
۷.       h
۸.       SciVal
۹.       Elsevier